LECTORAAT CHANGE MANAGEMENT – De Haagse Hogeschool

Het is natuurlijk een steekproef van niks. Qua samenstelling niet representatief en de groep was ook veel te klein.  

Maar toch..

Een groep van ongeveer 30 studenten, van verschillende opleidingen, werd het volgende dilemma voorgelegd:
‘Je krijgt 10.000 euro, maar je moet, om die te mogen besteden, kiezen uit twee alternatieven. De eerste optie is dat je voor die 10.000 euro direct je Hbo-diploma krijgt. De voorwaarde is wel dat je geen enkele les meer mag volgen. Betalen, diploma ontvangen en wegwezen.
De andere optie is dat je voor die 10.000 euro vier jaar lang lessen mag volgen, toetsen maken etc, maar uiteindelijk géén diploma of cijferlijst krijgt. Wat zou je doen?’

De groep was er relatief snel uit. Een krappe meerderheid koos voor de laatste optie: onderwijs mogen volgen, maar geen diploma. De aanzienlijke minderheid echter koos voor optie 1. Betalen, diploma en dan weg…

Tja…

Zoals ik al scheef kan je op basis van dit flutonderzoekje niet zeggen dat er nu hard bewijs is geleverd dat het bij een aanzienlijk deel van onze studenten het ontbreekt aan voldoende intrinsieke motivatie. Maar toch…
Het ‘probleem’ zit hem natuurlijk in die, relatief grote, groep die zonder enige vorm van onderwijs, maar met diploma, direct wil afrekenen en afscheid nemen. Want dat lijkt toch de minst verstandige keus. Immers, wat is de waarde van een diploma als je niets hebt geleerd? Een waardeloos stukje papier, een lege huls. De arbeidsmarkt vraagt toch om professionals die wat weten en kunnen? Die hun kennis en vaardigheden willen inzetten om zichzelf en de samenleving verder te helpen? En wat is dan een beter bewijs dan een Hbo-diploma met een mooie cijferlijst, behaald bij een gerenommeerde instelling waarvan de kwaliteit voortdurend wordt gemonitord (want gefinancierd uit publieke middelen)?

Nee, dan de groep die kiest voor onderwijs. Die beseffen wél dat het in feite niet draait om het fysieke bewijs van een papieren diploma, maar dat de werkelijke waarde zit in de weg die is afgelegd. Dat je je tijdens je studie als persoon en professional ontwikkelt om jezelf te kunnen lanceren naar een fijne baan waarin je gewaardeerd wordt en erkenning krijgt om wat je doet en niet om wat je bent.

Maar is het écht zo irrationeel om te kiezen voor de eerste optie? 10.000 euro betalen en je bent van een hoop gedoe af. Geen saaie colleges met talloze powerpoints over onbegrijpelijke theorieën waar je in de praktijk helemaal niets aan hebt, geen stress rond toetsen en deadlines, geen neerbuigend gezeur van docenten over je taalvaardigheid, geen onzinnige gesprekken over je ‘persoonlijke ontwikkeling’, geen ruzie binnen projectgroepjes waarin niemand doet wat hij/zij heeft beloofd.

Uit eigen ervaring weet ik dat, ondanks al onze pogingen om het onderwijs zo aantrekkelijk mogelijk te maken, een deel van de studenten hun verblijf op school als een vier jaar durende helletocht ervaart. Het voelt voor hen als een hindernisbaan die moet worden genomen om uiteindelijk het felbegeerde diploma in ontvangst te mogen nemen. Want dáár gaat het hen om. Dat papiertje. Hoe irreëel het ook lijkt, deze studenten wéten hoe de hazen lopen in onze samenleving. Zij wéten dat als je de maatschappelijke ladder wil beklimmen het er wel degelijk om gaat welk diploma je hebt.
Als je deze studenten vraagt waarom ze zo graag een Hbo-opleiding willen doen, is het antwoord vaak dat ze ‘slechts’ een Mbo-diploma hebben. En dan ben je laagopgeleid. En dat is een probleem. Arjan Lubach liet in zijn televisieprogramma al zien dat, ondanks alle roep om meer verpleegkundigen, politiemensen, schilders en loodgieters,  Mbo-ers regelmatig worden gediscrimineerd. Er zijn dating-sites voor hoger-opgeleiden, verzekeringsmaatschappijen die alleen hoger-opgeleiden accepteren en reisorganisaties die kennelijk van mening zijn dat hoger-opgeleiden liever alleen met elkaar Machu Picchu bezoeken. Er zijn zelfs horecagelegenheden waarin men Mbo-ers weigert (tenzij aantrekkelijk).

Dating-sites en verzekeringsmaatschappijen zijn niet op hun achterhoofd gevallen. Er is een markt voor dit soort discriminerende producten. En dat komt onder andere, zoals Johannes Visser in een artikel op de Correspondent aantoont, doordat onze meritocratische samenleving veronderstelt dat ‘hoger-opgeleiden niet alleen meer weten, maar ook beschaafder zijn. Moreel verlicht’. Die veronderstelling is kennelijk zo geaccepteerd geraakt dat het nauwelijks nog stof doet opwaaien. ‘Down-dating’ (daten met iemand met een lagere opleiding) is een cultureel fenomeen dat hoogstens als wonderlijk wordt gezien. Maar dat dit verschijnsel überhaupt een naam heeft is op zichzelf al neerbuigend, kwetsend en tekenend voor de kloof tussen laag- en hoogopgeleiden.

Je kan nu natuurlijk zeggen dat de studenten die kozen voor optie 1 trots zouden moeten zijn op hun Mbo-diploma, dat ze zichzelf veel meer moeten waarderen. Dat de samenleving snakt naar vakmensen en dat sommige Mbo-functies tegenwoordig in deze krappe arbeidsmarkt veel beter betalen dan een gemiddelde functie op Hbo- of Wo-niveau. Maar veel mensen die dat roepen en zeggen dat Mbo-ers trots moeten zijn op hun vaardigheden en waarde voor de samenleving zullen zich wel drie keer bedenken voordat zij hun zoon of dochter naar het Mbo sturen. En als ze dat al doen, ‘slechts’ als opstapje naar het veel hoger in aanzien staande Hbo of Wo. Want dáár kan je op feestjes mee aankomen.

Ik heb soms de indruk dat studenten die afkomstig zijn van het MBO een veel realistischer beeld hebben van de samenleving dan studenten (of docenten) die hoger opgeleid zijn. Wat op zichzelf natuurlijk al ironisch is. Wellicht beseffen de studenten die kiezen voor optie 1 ook wel dat het verstandiger is om voor de andere optie te kiezen. En in dat geval kan hun keuze voor de eerste optie misschien gezien worden als een vorm van protest. Een weigering om, zoals Herbert Marcuse dat beschrijft ‘mee te doen en een poging en de omstandigheden teniet te doen die de krankzinnigheid veroorzaken’.