LECTORAAT CHANGE MANAGEMENT – De Haagse Hogeschool

Als kunstenaar weet ik dat onzekerheid behalve een ‘ongemakkelijk gevoel’ ook een creatieve kracht is, die ingezet kan worden in een onderwijscontext. Afgelopen jaar werkten we vanuit Fontys Hogeschool, Tilburg en De Haagse Hogeschool aan ‘Een Doos vol Onzekerheid’. In de doos vinden onderwijsvernieuwers handvatten en concrete werkvormen om zich, vanuit welke rol dan ook, te verhouden tot het onzekere. Lees hier de eerdere essays over dit onderzoek.

In gesprek met lector Arnt Mein van het lectoraat Legal Management (Hogeschool van Amsterdam) raak ik geprikkeld om verder na te denken over het belang van ‘professioneel onzeker kunnen zijn’. Ik doe nu sinds twee jaar onderzoek naar de plek voor onzekerheid in het hbo-onderwijs en in organisaties. Door kunstenaarscollectief The Turn Club werd ik in dat kader gevraagd om deel te nemen aan een debatavond ‘Morele vragen in de juridische beroepspraktijk’ dat zij samen met het lectoraat Legal Management organiseren. Arnt Mein is de aanjager van deze debatavonden waarin de vraag centraal staat: hoe gaan sociaaljuridische professionals om met de roep om meer maatwerk, om meer mens- en oplossingsgericht te werk te gaan?

In het voorgesprek van de debatavond met Arnt stelt hij: ‘Wij willen sociaaljuridische professionals meer holistisch naar hun zaken laten kijken, voorbij het technisch juridische. Maar dat vereist andere kwaliteiten en vaardigheden die op gespannen voet staan met het volgen van de letter van de wet. Maatwerk gaat in tegen een beroepsopvatting die is aangeleerd, het ruikt naar willekeur.’ [1] Dit roept bij mij de vraag op: hoeveel ruimte is er voor onzekerheid voor de juridisch professional? Is het nodig dat deze ruimte er is of is dit in strijd met de professionaliteit van deze beroepsgroep?

De toeslagenaffaire* heeft uitgelokt dat ook deze beroepsgroep de eigen cultuur is gaan bevragen. Er is een omslag gaande van ‘het volgen van de letter van de wet’ naar een mentaliteit waarin ‘wordt meegedacht met de specifieke burger en diens unieke situatie: maatwerk’. Arnt Mein heeft de overtuiging dat sociaaljuridisch professionals kunnen leren van kunstenaars bij die mentaliteitsverandering. Ook ziet hij hoe moeilijk het is om mensen in deze omslag mee te krijgen. Is het onwil of is het onmacht? Vraagt hij zich af.[2]

Het gesprek met Arnt maakt vragen in me wakker: om een meer holistische beroepsmentaliteit te ontwikkelen zijn er nieuwe kwaliteiten en vaardigheden nodig die geoefend dienen te worden. Arnt stelt dat deze op gespannen voet staan met kwaliteiten en vaardigheden die al diep verankerd zijn in de mentaliteit. Zoals het strikt volgen van de regels omwille van betrouwbaarheid en voorspelbaarheid. Aangeleerd tijdens de opleiding en versterkt tijdens het werk.[3] Zou dat waar zijn? Of hebben we nog geen onderwijs voor aankomend professionals dat hen leert hoe dat te doen? En om welke vaardigheden gaat het dan eigenlijk? Als ik de opdracht zou krijgen: ‘Ik wil dat je holistischer gaat werken’ zou ik ook nog niet weten ‘hoe’ dat eruit zou zien. Ook vraag ik me af of het echt ‘onwil’ is waarom men niet zou willen veranderen.

Affectieve leerervaring
Er schiet me een interview met onderzoeker Pamela den Hijer (Hogeschool Rotterdam) te binnen. Zij stelt dat hbo studenten alleen leren dènken over conflicterende waarden en dat daarbij aandacht mist voor gevoelens en emoties die spelen bij waardenconflicten. Studenten hebben daarom niet alleen cognitieve maar ook affectieve leerervaring nodig: niet alleen denken maar ook voelen.[4] Heeft holistisch werken wellicht te maken met werken vanuit zowel de cognitie als vanuit ‘het voelen’? En klopt het dat voor dit laatste aspect in het hbo weinig ruimte is in het curriculum, en zeker niet bij de juridische opleidingen?

In het werken met studenten, docenten en onderzoekers in het onderwerp Onzekerheid aan De Haagse Hogeschool en bij Fontys Tilburg, maken we gebruik van werkmethoden uit de kunsten. Aan een toneelschool of kunstacademie krijg je als professional in opleiding kansen om ‘voelend te leren’. Naast dat je cognitief wordt uitgedaagd word je vooral blootgesteld aan werkvormen waarin je lichaam meedoet, waarin je je afstemt op je eigen gevoelswereld en van daaruit afwegingen maakt om tot actie te durven komen, bijvoorbeeld in improvisatielessen. Op de toneelschool en kunstacademie is dat een heel gangbaar onderdeel van je professionele identiteit.[5]

Tijdens één van de bijeenkomsten met hbo docent-onderzoekers in Den Haag maakten we een assenstelsel rond de polariteiten ‘grip’ en ‘loslaten’ en nodigden hen uit te gaan staan waar ze zich thuis voelden. Hoe ga jij om met onzekerheid, wat is daarin je voorkeur? Hierna voegden we een extra as toe: ‘Intuïtief vs rationeel’. De deelnemers mochten haaks op deze as bewegen naar een plek in de ruimte waar zij zich op hun gemak voelden om zo letterlijk te kunnen zien waar hun voorkeur ligt in het omgaan met onzekerheid. Uiteindelijk had iedereen zo plaats genomen op een eigen punt in het assenstelsel. Een deelnemer benoemde na enige tijd dat dit aanvoelde als een artificiële situatie. De situatie was haar te statisch, ze wilde tussen de verschillende polen heen en weer kunnen lopen en blijven lopen, als in een constante verandering.[6] We pasten de oefening aan, de deelnemers verplaatsten zich. Misschien wel net als in het echte leven, steeds in beweging.

De fysieke gewaarwording, het voelen van het eigen lichaam en van daaruit tot inzicht en handeling komen, is een gangbare praktijk in het kunstvakonderwijs. Het vraagt om een zekere moed en het toelaten van onzekerheid want je kan ‘het juiste antwoord’ of ‘de juiste handeling’ dan niet uit een leerboek halen, je zult er zelf achter moeten komen door ‘het te doen’.  Zou dit, de affectieve leerervaring, ook een plek moeten hebben op bijvoorbeeld een opleiding tot juridisch professional?

Onzekerheidsvaardigheid: Waar vind ik houvast?
Na mijn voorgesprek met Arnt komen we tot de conclusie dat ik mij tijdens de debatavond niet in het gesprek zal mengen door louter te spreken, maar door mijn reactie te dansen en daarbij tegelijkertijd te verwoorden wat de dans mij vertelt. Eén van de deelnemers aan de avond, jurist voor de Gemeente Amsterdam, verzucht: “Maar als ik ruimte zoek in de regels in de wet, waar vind ik dan nog houvast?”. Gedragen door de pianomuziek van Freek Zwanenberg dans ik deze vraag. Ik kom terecht in een verlangen naar rust en duidelijkheid in zorgvuldig opgestelde regels, die de zekerheid kunnen geven dat je als professional ‘het goede doet’. En ik dans het appél van een onvoorspelbare werkelijkheid die vraagt om flexibiliteit, een verbinding leggen met de ander om van daaruit te reageren.

Door de vraag van de vrouw in beweging te brengen werd mooi zichtbaar dat het niet persé ‘onwil’ of ‘starheid’ is dat juridische professionals moeite hebben om ‘af te wijken van de letter’. Het doet ook een appél op een vertrouwen in je eigen kompas dat gevoed wordt door ‘iets voelen’. We hebben het ‘voelen’ verbannen naar een privédomein, het roept onzekerheid op als je wordt beticht van ‘willekeur’ als je dat ’voelen’ wilt inzetten.

“Waar vind je dan nog houvast” is de terechte vraag van deze vrouw. Wat als we het holistisch werken dat Arnt benoemde, zien als een combinatie van ‘voelend’ werken en ‘cognitief’ werken? En dat we de opvatting van wat ‘professioneel handelen’ is, uitbreiden. Je vindt je houvast als professional dan ‘al doende’, niet in één vast antwoord dat altijd geldt, maar in een beweging, een handeling het durven inzetten van een eigen kompas: je wordt onzekerheidsvaardig. We gaan dan mee in ervaringen uit mijn praktijk als performancekunstenaar en in de gedachte van kunstenaar Merlijn Twaalfhoven van The Turn Club, dat er in de praktijk van kunstenaars vaardigheden te vinden zijn om ‘voelend’ te leren werken. Wat als we het serieus nemen dat dit ‘voelend werken’ niet vanzelf gaat maar iets is dat geoefend moet worden, juist al als onderdeel van de vorming van onze aankomend professionals? Ik ben voor.

WAAR WERKEN WE NU AAN?
Safe the date! 26 januari 2024 is het eindevent voor de Doos vol Onzekerheid
10:00-12:30 op De Haagse Hogeschool
Afgelopen jaar werkten we vanuit de lectoraten Designing the Future van Fontys Academy for the Creative Economy en lectoraat Change Management van De Haagse Hogeschool aan ‘Een Doos vol Onzekerheid.’
In de doos vinden onderwijsvernieuwers handvatten en concrete werkvormen om niet alleen cognitief maar ook ‘voelend’ te werken met elkaar, volgens principes uit de kunsten. We lanceren onze doos samen met kunstenaar Merlijn Twaalfhoven. Wil je erbij zijn? Geef je op via deze link!

Honours programma De kunst van het loslaten
November 2023 tot en met april 2024
De kunst van het loslaten is een thematraject dat wordt ontwikkeld en aangeboden door de Honoursprogramma’s van De Haagse Hogeschool en Hogeschool Leiden. We gaan met elkaar onderzoeken wat ons onzeker maakt. We maken ruimte voor elkaars verhalen, we zijn stil, we lachen en leren van de inzichten van anderen. En we gebruiken de ervaringen van kunstenaars om ons in deze zoektocht te inspireren. In het kunstzinnige maakproces is er ruimte voor vallen, opstaan, uitproberen en samen leren. Lees hier meer over het programma, de data en tijden.
Meer informatie of aanmelden? Stuur een e-mail naar: honoursprogramme@hhs.nl

* De Belastingdienst heeft tussen 2005 en 2019 fouten gemaakt. Ouders kregen geld zodat zij de kinderopvang voor hun kinderen konden betalen. Daar hadden ze recht op, maar sommige ouders kregen te horen dat ze duizenden euro’s moesten terugbetalen.

Veel gezinnen kregen daardoor schulden en kwamen in grote geldproblemen. De Belastingdienst had fouten gemaakt en het bleek onterecht dat sommige ouders geld moesten terugbetalen. Dit wordt de (kinderopvang)toeslagaffaire genoemd.

©Fotografie Zunaica Phillips

Tekstredactie Rozemarijn van West

---

[1] Arnt Mein (26 juni 2023) voorbereidend zoom gesprek

[2] Arnt Mein (26 juni 2023) voorbereidend zoom gesprek

[3] Arnt Mein (26 juni 2023) voorbereidend zoom gesprek

[4] Redactie ScienseGuide (23 augustus 2023) https://www.scienceguide.nl/2023/08/leer-studenten-op-hbo-niet-alleen-denken-maar-ook-voelen/

[5] Jacco van Uden, Marjolijn Zwakman (9 april 2020) https://lectoraatchangemanagement.nl/2020/04/08/professionele-ruimte-op-het-spel-leren-van-de-toneelwereld/

[6] Titia Verdenius Bijeenkomst 2 – van 4 Een Doos vol Onzekerheid, De Haagse Hogeschool 26 mei 2023. Lees ook haar blog over deze bijeenkomst https://titiaverdenius.com/lege-midden/