LECTORAAT CHANGE MANAGEMENT – De Haagse Hogeschool

De Netflix documentaire The Social Dilemma laat zien hoe wij in toenemende mate afhankelijk worden van sociale media, en hoe sociale media ons manipuleren om er steeds meer gebruik van te maken. In een fictieve raamvertelling (een verhaal binnen een verhaal) volgen we de Amerikaanse tiener Ben, die steeds meer vervlochten raakt met zijn smartphone. Ben komt in aanraking met conspiracy theorieën, en zijn relatie met zijn telefoon wordt haast een symbiotische. Hij verkeert meer ‘in’ de digitale wereld dan daarbuiten. De steeds verdergaande integratie van lichaam en technologie kan soms doen vermoeden dat zogeheten brain in a vat praktijken in de nabije toekomst zouden kunnen liggen.

Boeiend aan de raamvertelling vond ik hoe het drama zich uiteindelijk volgens narratieve conventies ontvouwt. In plaats van Ben als louter een apathische of depressieve tiener te tonen die in zijn smartphone blijft hangen, drijft het verhaal hem naar een fysieke bijeenkomst van een conspiracy theory groep die hij volgt, om vervolgens hardhandig door de politie naar de grond gewerkt en gearresteerd te worden.
Wanneer er zich een conflict afspeelt, is het lichaam in zijn kwetsbaarheid de laatst mogelijke grens m.b.t. hoe ver dat conflict kan gaan. De beschadiging of uiteindelijke vernietiging van het lichaam is een noodzakelijk einde van een conflict, zoals literatuurwetenschapper Elaine Scarry beargumenteerde in The Body in Pain.

De opdringerige aard van ons kwetsbare lichamelijke bestaan is des te meer duidelijk geworden in de huidige Corona crisis. De primaire urgentie is de capaciteit om het lichaam te kunnen herstellen en genezen wanneer nodig. Als tweede volgt beleid en eventuele disciplinering om lichamen op afstand te houden van elkaar en daarvoor te straffen indien nodig, waarbij aanraking zo goed als verboden is geworden. De zorg, het juridische domein en de handhaving staan ten dienste van hoe en waar lichamen met elkaar verkeren om verspreiding van het virus te voorkomen. Pas daarna komt er plaats voor activiteiten zoals industrie, onderwijs en ook onderzoek. De aard van ons lichamelijke bestaan is dus zo dat die aard zelf een hiërarchie opdringt van wat we als van wezenlijk belang ervaren voor ons voortbestaan.

Dat brengt mij bij de titel van deze blog. Onderzoekers hebben tijd, ruimte, en (financiële) middelen nodig om goed onderzoek te kunnen doen. Ook om te ontdekken hoe we met die lichamelijke kwetsbaarheid kunnen en willen omgaan, nu en in de toekomst. Dat impliceert geen materialistische cultuur, maar een materiële; onderzoek gebeurt zelden volledig solistisch, en onderzoekers hebben bovenstaande randvoorwaarden derhalve nodig. Recentelijk is door de EU bepaald dat er op de financiering van de European Research Council (ERC), die veel onderzoek bekostigt, bezuinigd gaat worden, waar door de ERC president Jean-Pierre Bourguignon stevig op is gereageerd.

Hoewel onderzoek soms ver weg kan lijken te staan van die primaire domeinen als de zorg en de rechtspraak, zijn ze sterker met elkaar verbonden dan we vermoeden. De eerder genoemde kwetsbaarheid van ons lichaam, en daarmee ook onze vrijheden, zijn nu verstrikt met ons collectieve vermogen om een vaccin te ontwikkelen. Het gegeven dat er nu in rap tempo verschillende vaccins onderzocht en getest kunnen worden, is onlosmakelijk verbonden met de collectieve kennis die door de decennia heen is gecultiveerd omtrent vaccinontwikkeling en het geld dat daar is ingestoken. Inmiddels is er een open brief en een petitie gekomen voor hen die meer geld willen voor Europees onderzoek. De toekomst zal leren of nieuwe kennis en innovatie inderdaad die zaken zijn waarvan we het kunnen veroorloven er op te bezuinigen.