LECTORAAT CHANGE MANAGEMENT – De Haagse Hogeschool

Dit is een gastblog geschreven door Bert van der Zaag.

Dinsdag 14 mei mocht ik als gast deelnemen aan een bijzondere meeting van de kenniskring Change Management. De achtergrond daarvan is dat ik als co-auteur van het leerboek ‘Communicatie voor Financials’, samen met collega-auteur Theo de Joode mee kon doen aan een radio item over dit boek (https://soundcloud.com/newbusinessradio/de-haagse-hogeschool-in-de-pressure-cooker-new-business-radio-14-mei-2019, vanaf 11 min.). Het was een boeiende dag, die meer bracht dan een radio item over de veranderende rol van de financial en de manier waarop het boek de financial kan helpen in het vormgeven van deze veranderingen.

In de ochtend stond een preview van de film ‘Since we are here’ centraal. Het thema van de film is: ‘To explore how art and organization relate to each other’. De film leverde een geanimeerde discussie op. Vanuit verschillende perspectieven en (normatieve) oordelen over de film. De verschillende lagen in deze film leiden daar gemakkelijk toe. Ambiguïteit leidt tot associatie. Ik heb de film nog eens gezien en mijn eigen associaties en de daaropvolgende gedachtegang aan de laptop toevertrouwd. Het resultaat is deze gastblog.

De film heeft als belangrijk onderliggend thema ‘kunst’. Op het tweede gezicht kan de film zelf ook gezien worden als een kunstobject. Dat beeld ontstond in elk geval bij mij. En dat is meer dankzij de vorm dan de inhoud. Ik realiseer me dat niet eenduidig is aan te geven, wanneer een film een kunstobject wordt. Eén van de makers is een kunstenaar. Dat zou kunnen leiden tot een tautologische definitie: ‘Als een kunstenaar een film maakt, is het een kunstwerk’. Maar dat brengt je niet veel verder. Het is vooral de vorm die bij mij de spanning van originaliteit opriep. De film kan niet  geplaatst worden in de bekende kaders voor een film. Daardoor ontstaat een onrustige spanning. Een paar voorbeelden. Er is in de film een spannende verhouding tussen gefluisterde en normaal gesproken tekst, met daardoor heen geweven muziek. Ook de beelden in de film hebben die spanning. Je ziet hoe de hoofdrolspelers, die een maandlang hun functie geruild hebben, de ruimte van de gebouwen waarin ze werken ervaren en de nabije omgeving. Maar je ziet de hoofdrolspelers zelf niet. Hoogstens een hand die een beker koffie vasthoudt, waarbij het de vraag is of die hand wel van een hoofdrolspeler is. Ook dat levert een spannend beeld op.

De brillen van Parsons
De vraag die je dan blijft bezighouden is: Wat heb ik eigenlijk gezien? Dat kan een uitnodiging zijn voor diepgaande zelfreflectie. Aan de andere kant hoef je dit niet helemaal zelf uit te vinden en kan je gebruik maken van inzichten van anderen.  De filosoof Michael Parsons heeft een theorie ontwikkeld over kijken naar kunst. Hij gebruikt daarvoor de metafoor van een bril. Die brillen zijn: Associatie, Voorstelling, Expressie, Leerbaar en Eigen mening. Ze geven een ontwikkelingsgang aan waarmee naar kunst gekeken kan worden.

o   Associatie
In dit stadium zie je vooral wat een associatie oproept, iets dat uit het dagelijks leven of de directe omgeving herkend kan worden. De focus ligt hier niet zozeer op wat het werk voorstelt, maar meer op wat het oproept aan herinneringen, ervaringen en gevoelens.

o   Voorstelling
In dit stadium ligt de aandacht op wat het werk voorstelt. Je wilt er iets in zien. Later in dit stadium ontstaat er ook aandacht voor hoe iets vorm gegeven is. Het eigen beeld daarover staat vooraan, er is minder aandacht voor de mening van een ander.

o   Expressie Hier ligt de focus op de emotie die het werk oproept. Het beeld heeft een betekenis en daar wil je achter komen. Hoewel ieder een eigen smaak heeft, ontstaat hier ook het idee dat er algemene normen zijn die de kwaliteit van een kunstwerk bepalen.

o   Leerbaar
In deze fase ontstaat het besef dat het werk een sociale functie heeft. Het laat iets zien van een bepaalde tijd en cultuur waarin het werk gemaakt is. Technische mogelijkheden en materialen bepalen mee hoe het werk eruitziet. Hier vind je het belangrijk om uit te wisselen waarom je het beeld waardeert en wat een ander daarvan vindt.

o   Eigen mening
Als je door de vijfde bril kijkt, dan ontstaat het besef dat je een waardeoordeel kunt vormen op basis van je eigen smaak en inzicht. Je kan ook steeds kritischer kijken naar je eigen oordeel. Je onderkent de waarde van het toetsen van je oordeel bij anderen.

De brillen van Parsons zijn vooral kijker gericht. Met een focus op wat er met de waarnemer gebeurd in de ontwikkeling van de waardering van kunst. De theorie van Parsons wordt dan ook veel gebruikt op scholen als het gaat om onderwijs in de waardering van kunst.

Kunstgeschiedenis
Een paar jaar geleden heb ik een collegereeks over kunstgeschiedenis gevolgd.
Een centrale vraag in die reeks was: Hoe kan je kunst uit verschillende perioden met elkaar vergelijken?  De docent stelde ook een aantal brillen voor. Mogelijk geïnspireerd door Parsons. Echter, de brillen die hij voorstelde zijn meer object gericht. Het gaat om Vormgeving, Originaliteit en Boodschap

o   De bril van vormgeving
Welke vormen gebruikt de kunstenaar, welk materiaal, hoe gebruikt hij dit. Wat roept dit op? Wat valt er te zeggen over esthetische aspecten?

o   De bril van originaliteit
Wat roept het beeld aan nieuwsgierigheid op. Wat is er opvallend aan. Ontstaat er een ‘aha erlebnis’? Hoe eigen is het werk, is het vergelijkbaar met ander werk in dezelfde of andere perioden? Valt het werk binnen bestaande kaders? Ontstaat er spanning bij het bekijken van het werk?

o   De bril van de boodschap
Wat wil de kunstenaar meedelen, welke boodschap bevat het beeld.

De colleges gingen dan verder over het kijken naar kunst uit verschillende perioden door deze drie brillen. De ervaring was dat daardoor de brillen als het ware meer dimensies kregen. Als van twee naar drie dimensionaal. Zo kreeg de bril ‘Vormgeving’ een veel meer verdiepende en verbredende invulling dan alleen de definitie zou doen vermoeden.

What if
Na het nogmaals zien van de film, bedacht ik: Wat zou er gebeuren als je met de brillen van vormgeving, originaliteit en boodschap naar management zou kijken? Wat zou er gebeuren als je bijvoorbeeld bij de evaluatie van een managementproject niet de gebruikelijke criteria van effectiviteit en efficiëntie of afgeleiden daarvan zou gebruiken. Maar die van vormgeving, originaliteit en boodschap? Wat zou er gebeuren als je dit zou doen bij de planning van een managementproject?

Je kan deze oefening op twee niveaus doen. Het eerste niveau noemen we het semantische niveau. Op dit niveau vervang je in de definitie van de brillen het begrip ‘kunst’ door het begrip ‘management’.
Veel uitdagender is het volgende niveau, het ervaringsgerichte niveau. Dat vraagt meer tijd. Namelijk veel kijken naar kunst door de drie brillen. Daardoor krijgen ze een veel meer ervaringsgerichte invulling en krijgt het daaropvolgende kijken naar management een meer diepgaande en verbredende invulling. Dit is dan ook een continu proces.

Associatieve barrières  
Wat gebeurt er als je deze oefening doet?
Frans Johansson laat in zijn boek ‘The Medici Effect’ zien dat ons denken, ook als het gaat om verandering en creativiteit, bepaald wordt door wat hij noemt associatieve barrières. Het blijkt dat ons brein vaste associatieve netwerken maakt van begrippen. Zo geeft een onderzoek aan dat 81 % van de respondenten op het woord ‘Voet’ reageerden met de volgende associaties: Schoen, hand, teen en been. Deze vaste associaties maken het moeilijk om ‘out of the box’ te denken. Vandaar dat Johansson ze dan ook barrières noemt.

Mijn vermoeden is, maar dat zou verder uitgediept moeten worden, dat bovenstaande oefening helpt om associatieve barrières rond het begrip management te doorbreken, waardoor nieuwe inzichten kunnen ontstaan.