LECTORAAT CHANGE MANAGEMENT – De Haagse Hogeschool

Stel je voor dat je werkt in een organisatie met een visie, vervat in het geheime dromenboek van de leider; je moet zijn bedoelingen raden, zijn plan bestaat uit schetsen die je moet leren lezen en vertalen naar de realiteit, er is geen script, geen jaarplan, geen beleidsplan, geen managementrapportage…. Je weet dat je meedoet in een onvoorspelbaar proces, je mag je eigen tekst bedenken, je eigen handeling verrichtten als het maar natuurlijk is. Je beleeft een gezamenlijk avontuur: je maakt deel uit van Fellini’s filmploeg. Je vindt het fantastisch en hebt de tijd van je leven!

Spreekt dit je aan? In de Kerstvakantie, een ideale periode om afstand te nemen van je werk, vind je ook vast tijd om de documentaire ‘In Fellini’s footsteps’ te kijken. Hoe was hij als regisseur volgens zijn medewerkers? Volgens mij bracht hij met zijn werkwijze het begrip “professionals governance” in praktijk, zonder de term ooit gekend te hebben. Hieronder vind je enkele citaten en bespiegelingen, waardoor ik die vergelijking maak, maar kijk liever zelf en laat je inspireren en reflecteer eens op je eigen werk: hoe acteer jij, wie regisseert jou?

In ‘In Fellini’s footsteps’ komt een reeks personen voorbij die destijds met hem hebben gewerkt en levendige herinneringen ophalen aan die ervaringen en aan hem als regisseur. Ook zijn er fragmenten met Fellini zelf, die zelf de rol als regisseur als volgt beschrijft:

“Als regisseur vertegenwoordig je een soort vaderfiguur, de baas, de tovenaar, die het leven op magische wijze verandert. Mensen projecteren allerlei beelden op je: of je nu wel of niet aardig bent, ze hebben bepaalde verwachtingen van die persoon. Ze gaan ervan uit dat je wonderen kunt verrichten. De persoon waarop ze al die verwachtingen projecteren krijgt daardoor meer prestige, aanzien. Hij wordt steeds groter gemaakt en lijkt daardoor belangrijker dan hij is, want die persoon bestaat niet echt, die is slechts een vleesgeworden archetype.”

Deze visie wordt bevestigd door de uitspraken van zijn medewerkers decennia later, zoals de cameraman: “Zijn stijl van regisseren was volledig anders dan wat we tot nu toe kenden. Ik vergeleek hem met een camera. De beelden in zijn hoofd kun je vergelijken met complete film-scènes.” Ook de productiemedewerker bevestigt de grootheid van de regisseur: “Hij is van ’s ochtends tot ’s avonds bezig met regisseren, houdt zich bezig met …, ja eigenlijk met alles.” Een actrice: “Wanneer we zijn intenties niet konden raden, wisten we niet wat we moesten doen.”

Dat laatste was niet vaak het geval, want Fellini had een aantal mede-werkers, die lang met hem werkten. Zij werkten zijn schetsen – de basis voor zijn films-  uit: zij leerden zijn schetsen ‘lezen’ en wisten wat hij wilde:  “Wanneer je de kleuren en vormen in zijn schetsen zag van de kleding, wist je onmiddellijk al wat voor soort film het zou worden.” Een acteur bespreekt het beperkte belang van scripts: “Hij zei: “Spreek vanuit je hart, zeg wat je zeggen wilt, vergeet het script, want het moet natuurlijk overkomen; ik heb zo’n hekel aan scripts…”” De bekende Mastroianni bevestigt dit: “Bij Fellini hoef je geen script te lezen, want dat is er niet. In een half uurtje vertelt hij je waar de film over zal gaan en dat heb je dan begrepen óf niet.”

Duidelijk wordt dat het maken van de film voor ieder een avontuurlijk en een voorspelbaar onvoorspelbaar proces is. Zo zegt de productie-medewerker: “Je weet vooraf niet hoe het gaat lopen; fascinerend hoe alles zich ontwikkelt, om deel uit te maken van dat veranderende proces”. Mastroianni: “Ik vind werken met hem fantastisch; het is een greep uit het leven. Als acteur laat je alles zien, zoals het is. Hij (Fellini) denkt aan de rest. Hij is de gemakkelijkste regisseur om mee te werken. Bij hem is het echt een spel.”

Als kijker naar de opnamebeelden van een Fellini-film vraag je je af of hij echt zo’n gemakkelijke regisseur was, want je ziet hem ook met een geagiteerde blik en op ongeduldige toon roepen naar acteurs: “Laat je handen zo; nee, die andere hand moet anders, doe ze zoals ze waren…”, opnames voor scenes duurden soms dagen. Toch spreekt een acteur over de enorme ervaren vrijheid: “Hij liet het aan jou als acteur over om te bepalen wat je deed of wilde zeggen, ik heb daar veel van geleerd.”

Mastroianni vat het proces van professionele samenwerking bondig samen wanneer hij over acteren spreekt: “De carriere van een acteur hangt altijd af van een goede regisseur, die interessante verhalen schrijft / vertelt en je goede personages geeft om te spelen. Een regisseur moet je begrijpen en moet betrouwbaar zijn, de rest moet je zelf doen…”

Een mooi staaltje benutting van professionele ruimte, waarbij het ‘vleesgeworden archetype van de regisseur’ het beste uit acteurs, cameramensen, decorbouwers, kostuumontwerpers etc. naar boven wist te halen in een gemeenschappelijk avontuur en de dromen uit zijn boek liet uitkomen!

www.npo.nl  Close up;  In Fellini’s footsteps.  Marcello Mastroianni, de ideale Italiaan