LECTORAAT CHANGE MANAGEMENT – De Haagse Hogeschool

We maken de aarde kapot.

En toch is het leren leven met klimaatverandering geen onderwerp in de klas.

“Het wordt steeds warmer. De gletsjers smelten. Het water in de oceanen wordt steeds warmer. En de dieren in de zee moeten dan vluchten of gaan dood. Ook is er veel meer afval in de oceanen. Zeedieren stikken hierin. We maken de aarde kapot. Klimaatverandering maakt mij bang.”

Mijn zevenjarige dochter

Terwijl de aprilzon mijn vastend lichaam opwarmt, en de kinderen op het veldje aan het spelen zijn, lees ik een artikel over leren leven zonder hoop. Ik maak een foto van twee contrasten: op de voorgrond de titel van het artikel en vaag op de achtergrond mijn twee spelende kinderen. “Hoe vertel ik mijn kinderen de pijnlijke realiteit van dit artikel?” App ik @jcvanuden. Ik probeer zorgvuldig artikelen en koppen die betrekking hebben op klimaatverandering en klimaatonrecht uit het blikveld van mijn kinderen te houden, bang dat ze ‘te vroeg’ en zonder toezicht of begeleiding geconfronteerd worden met de heftigheid van onderwerpen waar ik mij mee bezig houd. En toch begint mijn zevenjarige een paar dagen later, op Earth Day 2023, over mijn onderzoek. Waar mijn onderzoek nou precies over gaat.

De pijnlijke realiteit

Ik vertel haar dat ik onderzoek doe naar de gedachtes en emoties die studenten en docenten hebben bij klimaatverandering. En hoe sommige mensen harder geraakt worden door klimaatverandering dan anderen. “Doe je dit ook bij ons op school?” Nee, zou je dit willen? Even valt het stil. “Ik denk wel dat het nodig is. We maken de aarde kapot.” Hoe merk je dit, vraag ik haar. “Het wordt steeds warmer en droger. De gletsjers smelten. Het water in de oceanen wordt steeds warmer en de dieren in de zee moeten dan vluchten of gaan dood. Ook is er veel meer afval in de oceanen. Zeedieren stikken hierin. We maken de aarde kapot.” Ze kijkt strak voor zich en vervolgt: “klimaatverandering maakt mij bang.” Het blijft even stil. Ik voel een brok in mijn keel. Mijn moederinstinct wil meteen knuffelen, troosten en zeggen dat het goed komt. Maar ik weet dat ik niet kan troosten op basis van een valse belofte. Ik weet namelijk dat de prognoses er niet beter op worden (IPCC, 2023). Ik weet dat wat mijn jongste dochter ervaart, haar nieuwe realiteit is. En dat wat zij en haar twee jaar oudere zus, samen met al hun generatiegenoten nu ervaren, straks nog heftiger zal zijn. Ik hoef – zoals ik de vraag aan Jacco van Uden voorlegde – niet de pijnlijke realiteit aan mijn kinderen te vertellen. Ze weten het al. En als ze het dan toch weten, wordt het dan niet tijd dat op school en in de klas ook aandacht komt voor het leren leven met klimaatverandering?

Geen tijd voor klimaatemoties

In de klas is klimaatverandering een onderwerp dat een plek heeft in het vak Nieuwsbegrip. Ook kijken de kinderen tijdens de lunch naar het Jeugdjournaal waar het onderwerp ook de revue passeert. Bespreken jullie in de klas ook wat je voelt als je naar het nieuws over klimaatverandering kijkt, vraag ik mijn jongste. Met wie praat je bijvoorbeeld als je bang bent? “Daar hebben we het niet over.” Ze vertelt dat ze haar angsten, zorgen en ideeën wel zou willen delen in de klas, meer erover zou willen weten, of andere kinderen dat ook hebben, maar in haar ogen is hier geen tijd voor: “we hebben er geen tijd voor, we moeten ook andere taken doen.” Ze heeft haar conclusies getrokken op basis van wat ze ervaart, zonder dit te toetsen bij haar leerkracht. Een tijdsdruk die nog intenser wordt als er nieuwe onderwerpen toegevoegd zouden worden aan het curriculum. Nog meer druk voor de leerkracht. Dus zoekt ze op eigen houtje naar informatie: ze leest, onderzoekt, toetst en verwerkt de informatie en emoties. Wat ze hiermee duidelijk maakt is dat de behoefte en zoektocht niet begrensd is tot het klaslokaal: als het niet binnen kan, dan maar buiten. Het gevaar van buiten is dat er niet altijd begeleiding is. De eigen regels gelden en geen filters. Het klaslokaal is juist de plek waar onder begeleiding van een pedagogisch geschoolde professional, dit soort gevoelige vraagstukken in alle veiligheid met elkaar verkend kan worden.

Sociaal wetenschapper Blanche Verlie onderzoekt hoe mensen klimaatverandering ervaren, begrijpen en hierop reageren. Volgens Verlie (2021) vraagt klimaatverandering om een pedagogiek die verder reikt dan alleen het cognitief onderwijzen van studenten over het klimaat. Verlie (2019) spreekt van een bearing world; een wereld waar we leren leven met klimaatverandering. Climate change is living with, wij zijn als mens verbonden met het klimaat en dienen continu te bevragen hoe we ons verhouden tot onszelf, anderen en de wereld (Verlie, 2019). In deze bearing world wordt gezocht naar een passend alternatief om te leren leven met klimaatverandering. Emoties spelen hierin een belangrijke rol. Omdat we ons echter niet altijd emotioneel bewust zijn van hoe klimaatverandering ons raakt en verbaal niet altijd capabel zijn om de emoties te kunnen duiden, kunnen gevoelens van frustratie, schuld, rouw en angst overweldigend zijn (Verlie, 2021). Om deze scary line of learning te kunnen bewandelen, is goede begeleiding vereist. Want dan kunnen de emoties ook positief bijdragen aan de sociale transformatie die er nodig is om te leren leven met klimaatverandering (Verlie, 2021). Angsten, onrust, hopeloosheid en schuldgevoel kunnen ook van invloed zijn op het vergroten van de creativiteit en de betrokkenheid van studenten bij het zoeken naar oplossingen voor het klimaatvraagstuk (Atkinson & Ray, 2021). We hebben in de woorden van mijn dochter de aarde kapot gemaakt, laten we dan – via de weg van emoties – met elkaar zoeken naar alternatieven om te kunnen leven met dit resultaat van ons handelen.

Klimaatverandering in het business onderwijs?

Ondertussen begint mijn onderzoek naar de percepties en emoties van business studenten en docenten m.b.t. klimaatonrecht eindelijk van de grond te komen. Het is ontzettend lastig om studenten in focusgroepen bij elkaar te krijgen. De 1:1 interviews lijken beter te werken. Het even aanspreken en bevragen van studenten op de wandelgangen van de Haagse werkt het beste en levert mij veel ‘eerste’ indrukken op. Spontaan praat beter. Gestructureerd en gepland schrikt misschien af. Maar spontaan was geen onderdeel van mijn onderzoeksopzet. Tegelijkertijd is het ook mooi om te zien hoe docenten klimaatverandering en klimaatonrecht bespreekbaar maken in de lessen en hoe het leeft onder de studenten. Het is nog te vroeg om hier iets over te delen, maar ik kan wel de belofte doen dat er binnenkort meer volgt. Helpen jullie mij ondertussen aan meer respondenten (docenten en studenten van de business-opleidingen van de Haagse Hogeschool en Hogeschool Rotterdam)? Lees hier de uitnodiging voor studenten en docenten. Studenten krijgen voor hun deelname een financiële vergoeding. Say no more?! Plan je afspraak via: https://calendly.com/letstalkclimateinjustice.

Happy Earth Day!